Nederlandse piloten twijfelen om psychische hulp te zoeken, omdat ze bang zijn hun medisch vliegbrevet te verliezen. Dat zegt Ruud Stegers van de pilotenvakbond. Zelfs een bezoek aan een relatietherapeut, kan volgens hem reden zijn om de licentie tijdelijk in te trekken. Daarom moet er volgens de vakbond een vertrouwelijk programma komen.
"Vliegers zijn ook gewoon mensen, en die lopen zoals ieder ander mens ook wel eens tegen dingen aan. Die zitten ook wel eens niet lekker in hun vel. Het zou heel normaal moeten zijn dat je dan een keer een gesprek hebt met een psycholoog", benadrukt Stegers.
Volgens de vakbond is dat nu niet het geval: de angst voor repercussies houdt veel piloten tegen. Meerdere piloten hebben dit bij de Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) aangekaart.
Brevet ingetrokken
Jaarlijks worden piloten medisch gekeurd. Naast het fysieke onderzoek vullen zij een vragenlijst in, waarop ze moeten aangeven of ze bij een psycholoog zijn geweest. "We horen verhalen van collega's dat ze hebben aangevinkt dat ze mentale hulp hebben gezocht, en dat zij vervolgens hun medisch brevet niet verlengd krijgen", vertelt Stegers. Het ging in die gevallen veelal om lichte problematiek, zoals relatietherapie.
"Piloten zijn over het algemeen sterke mensen, anders word je niet geselecteerd voor die baan, maar iedereen maakt wat mee in zijn of haar leven"
Een piloot mag niet vliegen zonder geldig medisch brevet, en wordt daarom door de luchtvaartmaatschappij 'aan de grond gehouden'. Stegers: "Vervolgens moeten zij via die therapeut aantonen dat er niks aan de hand is. Tot die tijd moeten ze afwachten of hun brevet verlengd wordt of dat ze hun baan verliezen".
Die onzekerheid heeft grote impact, zegt Stegers. "Het zorgt ervoor dat onze collega's zich gaan afvragen óf ze wel hulp moeten zoeken, omdat hun baan op het spel staat." Volgens Stegers werkt dat remmend: piloten durven daardoor de hulp die ze eigenlijk wél nodig hebben soms niet te zoeken.
Angst na GermanWings-crash
Bij veel mensen staat de GermanWings-crash nog scherp op het netvlies. De copiloot van de Duitse luchtvaartmaatschappij liet in 2015 een toestel neerstorten in de Franse Alpen en bleek suïcidaal. Twee weken daarvoor had hij advies gekregen om zich op te laten nemen in een psychiatrische kliniek, maar dat had hij niet met zijn werkgever gedeeld.
Toch is er volgens de vakbond absoluut geen aanleiding om aan te nemen dat veel piloten kampen met depressies of angst. Laat staan dat ze suïcidale gedachten hebben, zegt Stegers. "Die extreme situatie komt bijna niet voor, zeker in Nederland hebben we dat überhaupt nog nooit gehad."
Risico voor de veiligheid
Toch is de vakbond wel bang dat piloten blijven doorlopen met kleine problemen en dat die problemen later veel groter worden. Denkbare scenario's zijn dan bijvoorbeeld dat de piloot met klachten thuis komt te zitten.
"Uiteindelijk wil je dat mensen goed in hun vel zitten als ze vliegen. Als mensen met een rugzak met privéproblemen aan boord komen, zijn ze niet zo goed geconcentreerd op hun werk als zou moeten", benadrukt de president van de pilotenvakbond. "Dat leidt tot foutjes. Dat zal niet tot ongelukken leiden, dat geloof ik niet, want we zitten met z'n tweeën en we zijn professioneel."
Tekst loopt door onder de foto.
Toch vindt hij niet dat dit probleem onderschat moet worden. "Als je allemaal mensen hebt die geen hulp zoeken, kom je potentieel wel in de situatie terecht dat je het algemene veiligheidsniveau ziet zakken."
Focus is essentieel voor piloten, zowel bij het controleren van instrumenten als bij het verwerken van berichten van de luchtverkeersleiding. "Uiteindelijk is de beste manier om te voorkomen dat er iets fout gaat, is zorgen dat mensen hulp vinden. Zodat kleine dingetjes klein blijven of weggaan."
'Zorgelijk'
Luchtvaartpsycholoog Josine Arondeus van stichting Valk vindt het zorgelijk dat piloten nu de hulp niet opzoeken. "Ik word er niet vrolijk van als ik dat hoor, ik denk ook dat het de veiligheid vergroot als je wél de hulp zoekt."
Arondeus behandelt veel mensen die in de luchtvaartsector werken. Elk jaar komt er wel een handvol piloten bij haar langs. "Piloten zijn over het algemeen sterke mensen, anders word je niet geselecteerd voor die baan, maar iedereen maakt wat mee in zijn of haar leven."
Ze geeft ook trainingen op de KLM Flight Academy aan jonge vliegers in opleiding. Onder andere over hoe om te gaan met stress en angst, hoe zich dat uit en wat eraan te doen is. "Maar ook over mentale problemen, ik leer hen ook dat ze hulp moeten zoeken, want als vlieger ben je niet beschermd tegen psychische klachten."
Vertrouwelijk programma
De behoefte om te praten met een psycholoog is er ook bij piloten. "We zien maatschappijbreed dat het steeds normaler is om met een psycholoog te gaan praten. Bij onze collega's zien we die behoefte ook", zegt Stegers. "Dat is niet werkgerelateerd, maar dat is omdat je in dezelfde maatschappij functioneert."
Volgens de vakbond moet er daarom een programma komen, onder toezicht en begeleiding van een GGZ-arts. Piloten moeten daar volledig vertrouwelijk terechtkunnen, waarbij alleen wordt ingegrepen als er écht sprake is van gevaar voor de piloot zelf of de passagiers. "Dat het aan de GGZ-arts is om de professionele inschatting te maken. Dan moet er ingegrepen kunnen worden."
Niet fit om te vliegen
Bij luchtvaartmaatschappijen bestaat de regel dat piloten niet mogen vliegen bij vermoeidheid of wanneer zij zich niet fit voelen. Het is aan de piloot zélf om dit aan te geven.
Daarnaast zijn er verschillende peer-support programma's, zoals het Onafhankelijk Vertrouwensteam Burgerluchtvaart (OVB). Daar kunnen piloten die met zorgen zitten, terecht bij getrainde collega's voor advies en ondersteuning. "Dat is heel goed, maar dat is geen psychologische hulp", benadrukt Stegers van de VNV.
Reacties KLM, Transavia en EasyJet
NH heeft verschillende luchtvaartmaatschappijen om reacties gevraagd. Zelf zeggen KLM, Transavia en Easyjet het belang van mentale gezondheid te onderschrijven en de veiligheid altijd voorop te stellen. De maatschappijen gaan niet in op het specifieke voorstel van vakbond VNV voor een vertrouwelijk GGZ-programma. Ook wordt niet duidelijk of het probleem bij de bedrijven bekend is.
Wel zegt KLM dat het in hun cultuur vanzelfsprekend is dat vliegers actie ondernemen wanneer zij zich niet fit voelen om te vliegen. De maatschappij verwijst naar de beschikbare peer-support en andere vertrouwelijke steun die beschikbaar is, van leidinggevenden tot vertrouwenspersonen.
Transavia noemt mentale gezondheid 'een belangrijk thema dat blijvende aandacht verdient', zegt initiatieven te steunen die drempels voor hulp verlagen en zich hier structureel voor in te zetten.
EasyJet wijst erop dat medische keuringen, inclusief controles op mentale gezondheid, onder verantwoordelijkheid vallen van de toezichthouders ILT en EASA (op Europees niveau). Daarnaast benadrukt de maatschappij ook het bestaan van de ondersteuningsprogramma’s zoals peer-support.