Een vader die een tiener wurgt, een purser die in elkaar wordt geslagen. Piloten krijgen steeds vaker te maken met dit soort gewelddadige passagiers aan boord. Gezagvoerder Richard Nieman maakte het ook mee in zijn eigen vliegtuig. Hij vindt dat de daders niet zwaar genoeg worden gestraft. "De impact op de crew is enorm."
Tijdens een vlucht van Dubai naar Amsterdam liep het volledig uit de hand. Een 19-jarige passagier werd gewurgd door een vader die zich aangevallen voelde nadat de jongen een opmerking had gemaakt over diens kinderen.
"Ik kan zien dat die kinderen geen opvoeding hebben gehad", zou hij hebben gezegd. De vader greep hem bij de keel, kneep zijn luchtpijp dicht en beet hem toe: "Ik laat me door jou niet de les lezen, snotneus."
"Het slachtoffer zelf durfde uit angst geen aangifte te doen"
Gezagvoerder Richard Nieman, die al meer dan veertig jaar vliegt en op deze vlucht de leiding had, moest de man laten verwijderen door de marechaussee. "We hebben zijn paspoort ingenomen en aangifte gedaan. Gelukkig waren er twee getuigen, maar het slachtoffer zelf durfde uiteindelijk geen aangifte te doen uit angst."
Dit is geen gebeurtenis op zichzelf. Het aantal incidenten met agressieve passagiers steeg in 2024 met 27 procent ten opzichte van het jaar ervoor.
Respect is weg
"Het respect voor de luchtvaart is verdwenen", zegt de piloot. "Sommige mensen denken dat we een bus zijn. Ze gedragen zich alsof er geen grenzen zijn – en vaak zijn die er ook niet, omdat er nauwelijks consequenties volgen." Volgens hem ligt het probleem vaak bij alcohol, drugs of mensen die hun medicatie niet nemen. Dat blijkt ook uit de cijfers van het Openbaar Ministerie.
Nieman hoort van collega’s vergelijkbare verhalen. "Een purser die in elkaar wordt geslagen, dat gebeurt tegenwoordig. Mensen worden sneller fysiek."
De gezagvoerder maakt zich zorgen: "Het lijkt alsof wij als bemanning steeds meer machteloos staan, terwijl wij verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van honderden mensen aan boord. En de daders komen weg met een magere geldboete."
Een boete van 125 euro
Een vader kreeg in juli een boete van 125 euro omdat hij zijn baby niet rechtop wilde zetten tijdens het dalen van het vliegtuig. Nieman was uit nieuwsgierigheid aanwezig bij de rechtszaak en vond deze straf veel te mager.
"Dit staat gewoon niet in verhouding tot de ellende die het aan boord teweeg brengt", reageert hij. Het voorval vond niet plaats bij hem aan boord, maar als piloot wilde hij graag eens zien hoe het proces van incident tot straf zou verlopen. "Als er veel trammelant aan boord is, en het doet echt wat met de mensen, maar het eindigt vervolgens met een boete van 125 euro, - ja dat leeft. Dan zeggen mensen: waar doe ik al die moeite voor?" Nieman doelt dan op het doen van een aangifte, wat vaak aardig wat tijd in beslag neemt.
Straf wordt vaak gematigd
Voor de straffen voor ordeverstorende passagiers zijn richtlijnen. Vaak is er sprake van een overtreding (zoals het niet luisteren naar de bemanning) en geen misdrijf. Wanneer de vliegveiligheid in het geding komt, zoals wanneer er bemanningsleden worden aangevallen en zij van hun werk gehouden worden, zijn de straffen hoger. Zo kreeg een man die tijdens een KLM-vlucht een medepassagier beet vorig jaar drie maanden cel opgelegd.
"Een strafblad is een straf op zich"
Officier van justitie Wouter Halsema benadrukt dat ook andere aspecten meewegen bij het bepalen van een straf. "Wij zijn net als de rechter verplicht om met alle feiten en omstandigheden rekening te houden. Ook met die van de verdachte", zegt Halsema.
In de zaken die tijdens de luchtvaartzittingen in de rechtbank van Haarlem aan bod komen gaat het vaak om mensen die het financieel niet breed hebben of in ingewikkelde persoonlijke omstandigheden zitten. "Een strafblad is ook al een straf op zich. Mensen hebben daar last van als ze een verzekering willen aanvragen of moeten solliciteren", aldus Halsema.
Impact op de bemanningsleden
Volgens Nieman wordt de impact op de crew onvoldoende meegewogen. Zo zijn er bemanningsleden die een tijdje niet werken als ze een dergelijke situatie hebben meegemaakt. "De rechter vermindert zo'n straf vaak met vijftig procent, dat vind ik echt een aanfluiting. Ze beseffen niet echt wat de gevolgen zijn voor een crew als er een passagier zich misdraagt."
De rechtbank van Haarlem laat weten dat het opleggen van een straf maatwerk is en dat de matigingsbevoegdheid (soms 'plicht' genoemd) geen verplichting is. "De rechter kijkt naar de ernst van het feit, naar de persoon van de verdachte (o.a. strafblad) en naar straffen die in vergelijkbare zaken worden opgelegd. De rechter legt een straf op die hij of zij passend vindt", laat een woordvoerder van de rechtbank weten.
Zwarte lijsten
Ook de pilotenvakbond VNV vindt dat vliegaso's zwaarder moeten worden gestraft. De vakbond gelooft vooral in het invoeren van zwarte lijsten die gedeeld worden op nationaal en internationaal niveau. Momenteel is dat nog niet mogelijk vanwege de privacywetgeving.
"De sanctie om niet meer te mogen vliegen heeft een normerende en afschrikkende werking. Het is onbegrijpelijk dat luchtvaartmaatschappijen nog altijd geen zwarte lijsten mogen delen. Privacy is belangrijk, maar mag nooit zwaarder wegen dan de veiligheid van honderden mensen aan boord. De incidenten stapelen zich op. Het is wachten op een groot ongeluk als er niets verandert", aldus een woordvoerder.