Hoewel de schil nog zichtbaar is, heeft Liza eigenlijk al afscheid genomen van haar opa. Hij is dement. Als verslaggever én mantelzorger beschrijft ze het ingewikkelde rouwproces dat zij samen met haar familie doormaakt. Want hoewel hij nog in leven is, is hij heel vaak niet meer zichzelf.
Zomaar ineens is daar een helder moment. Een flits naar het verleden, naar die oude, lieve opa. Het gebeurt tijdens een etentje, omdat opa en oma 60 jaar zijn getrouwd. “Ik vind het zo mooi dat we hier met de hele club bij mekaar zitten, en vooral dat jij er bent”, zegt hij tegen oma. Er volgt een dikke zoen op haar mond, die wordt gevolgd door tranen. Tranen van geluk dit keer. De rest van de tafel moet ook slikken.
Oma Vera Smiers (84) is opgegroeid op de Oosteinderweg in Wognum, opa Wim Sas (87) groeide op aan de Appelhaven in Hoorn en is een bekende Horinees. De ontmoeting op de kermis van Wognum was het startpunt van veel moois. Er volgde een huwelijk en kinderen. Later fietsten ze in vrije tijd honderden kilometers door het land en was er als kers op de taart een een rondreis door Thailand.
Afhankelijk van anderen
Bij mijn opa openbaarde de dementie zich middels vergeetachtig- en verwardheid. Hij wist niet meer waar hij de boodschappen moest doen, kon de weg naar huis niet meer vinden en reed met zijn auto over het fietspad. Mijn oma herkent hij vaak niet meer. Zij is door haar gebrekkige gezondheid ook afhankelijk van anderen, maar vindt het moeilijk om de familie om hulp te vragen. Eerst was er schaamte, langzamerhand komt er acceptatie.
Ik was 17 jaar toen oma hulpbehoevend werd, ik was druk bezig met mijn studie Journalistiek en een bijbaan. Ik ondersteunde mijn moeder en tante met de mantelzorg. Zo werd ik regelmatig op pad gestuurd voor speciale dropjes bij de Kruidvat of servetten bij de HEMA. Ik moest accepteren dat eerst mijn oma en nu sinds een jaar ook mijn opa snel achteruit gingen. Dat geeft veel verdriet. Ik heb ook weleens aangegeven, dat ik even niet kon helpen. Dat is ontzettend moeilijk voor mij, maar ik moet eerst goed voor mezelf zorgen, voordat ik dat voor een ander kan doen.
De tekst gaat verder onder de afbeelding.
Ze woonden 38 jaar op de Vollerswaal in Hoorn. Door de immobiliteit van oma en de dementie van opa, zijn ze in maart dit jaar verhuisd naar Woon- en Zorgcentrum Avondlicht. Daar kwamen, wonder boven wonder, twee kamers tegenover elkaar vrij. Van partners naar overburen. We mochten van geluk spreken dat ze tegelijk konden verhuizen, dat gaf ons de tijd om het oude huis rustig leeg te halen.
Opa is inmiddels naar de gesloten dementieafdeling gegaan, waar hij beter afgestemde zorg krijgt. Met de duofiets doet hij - samen met mijn oom Jaap - regelmatig een rondje door 'zijn' Hoorn, omdat hij de stad mist. Oma heeft het zwaar met het feit dat ze 'haar' Wim al min of meer heeft verloren. Toch komt ze regelmatig bij opa. Dan drinken ze samen cappuccino, of hij haar nu herkent of niet.
Heldere momenten bij dementie
Bladerend door oude fotoboeken leeft opa op. We stoppen bij een foto van hem op de Hoornse kermis, in de schiettent. Je ziet hem opleven en hij vertelt uitgebreid over vroeger. Zoals de herinneringen aan een ver verleden vaker voor heldere momenten zorgt. Muziek is ook een handig hulpmiddel in de ingewikkelde zoektocht naar flarden van zijn eigen verleden.
Ook mijn kooikerhondje Famke komt af en toe langs in Avondlicht. Opa wordt daar zichtbaar gelukkig van. Famke kruipt enthousiast op schoot en de twee hebben aandacht voor elkaar. Famke biedt opa steun en er wordt flink geknuffeld. Het is algemeen bekend dat dieren kunnen helpen als steun bij mensen met dementie. Ook oma heeft veel steun aan Famke in het verliezen van haar man.
De tekst gaat verder onder de afbeelding van oma Vera met Famke.
60 jaar getrouwd waren ze vorige week. We verzamelen met de hele familie bij Oranje Buiten in Hoorn. Deze lunch is opa's grote droom: de kinderen, kleinkinderen en aanhang - iedereen bij elkaar. Als het menu wordt bekeken voor de lunch vraagt mijn oom Jaap: "Wim, wil je mosterdsoep of pompoensoep?". Opa antwoordt stellig: "Tompouce!"
Uitsprakenboekje
Dat is er weer één voor in het speciale 'uitsprakenboekje', dat ik bijhoud. Het is een verzameling met grappige opmerkingen, om het luchtig te houden voor mezelf. Dit boekje draagt mede bij aan de acceptatie van opa's achteruitgang en mijn begrip voor de leefwereld van iemand met dementie. Ik probeer altijd na te denken over wat er omgaat in zijn hoofd en daar dan op in te spelen. Iets warrigs als "Ik ga niet weg, maar ik blijf niet", of juist zijn schunnige opmerkingen naar de zorg toe: "Als je zo de kast gaat opruimen, kom je er dan eerst met mij in?" Hij is zijn filter verloren door dementie, en noemt onbekenden soms ook gewoon 'klootzakken'.
Als de lunch zijn einde nadert, wordt de koffie met gebak geserveerd. Opa snapt niet zo goed wat hij voorgeschoteld krijgt en gooit het gebakje in de koffie. Later bedenkt hij dat het gebak niet in de koffie hoort en schept het er weer uit, terug op het schoteltje. Niet veel later gevolgd door opnieuw een helder moment: "Ik vind het fantastisch dat we hier met zijn allen konden zitten, eindelijk!"
Het doet mij en mijn familie veel verdriet om opa en oma zo snel achteruit te zien gaan, maar ik weet dat ze een prachtig leven samen hebben gehad. Ook ben ik dankbaar voor de lunch die we allemaal helder mee hebben gemaakt. Verder houd ik opa’s andere grote liefde - zijn auto - in stand, want die heb ik van hem mogen overkopen. Zo blijft een stukje van hem elke dag bij mij.