Vergeetachtigheid is een normaal verschijnsel bij het ouder worden, maar het kan ook een teken zijn van (beginnende) dementie. Het onderscheid tussen deze twee is vaak moeilijk te maken, zeggen artsen van het Spaarne Gasthuis. Wat zijn de rode vlaggen?
Waar liggen nou toch mijn autosleutels? En wat is zijn naam ook alweer? Iets vergeten of je iets niet herinneren: dat hebben we allemaal weleens. Maar naarmate we ouder worden kan dat wél voor twijfel zorgen.
Het meest bekende symptoom van dementie is vergeetachtigheid. Maar het is heel lastig om daarin onderscheid te maken, zegt Tim Vaessen. "Wat is normale veroudering en wat is dementie?" Hij is klinisch neuropsycholoog in het Spaarne Gasthuis en begeleidt patiënten met deze ziekte.
Collega-neuroloog Niki Schoonenboom vult aan: "Iemands naam vergeten is niet hetzelfde als de weg kwijtraken naar huis of een supermarkt. Dan hebben we het echt over geheugenverlies of problemen met oriëntatie. Om vast te stellen of deze symptomen afwijkend zijn, heb je cognitieve testen nodig."
Wat zijn cognitieve testen?
Tijdens zo'n test worden patiënten in het geheugencentrum onder meer getoetst op het geheugen, de taal, concentratie en praktische vaardigheden.
Dan kijk je naar het dagelijks handelen, vertelt Schoonenboom. Als bepaalde dingen die je normaal op ‘automatische piloot’ doet niet meer lukken, is dat reden tot zorg. "Als je opeens moeite hebt met koffiezetten, koken of de afstandsbediening gebruiken, dan kunnen dat rode vlaggen zijn."
Daarbij is dementie meer dan alleen geheugenverlies, benadrukt ze. "Ook het karakter verandert. Je wordt sneller boos, teruggetrokken of raakt vaker geïrriteerd."
Tekst gaat hieronder verder.
Symptomen van beginnende dementie
- Vergeetachtigheid
- Taalproblemen
- Kwijtraken van spullen
- Veranderingen in gedrag en karakter
- Problemen met zicht
- Onrustig zijn
- Minder besef van tijd en vaker de weg kwijtraken
- Zich vaker en sneller terugtrekken
Ook jongere mensen kunnen deze ziekte krijgen. De ziekte begint dan meestal tussen de 40 en 65 jaar, waarbij frontotemporale dementie (FTD) relatief vaak voorkomt, legt Vaessen uit. Bij deze vorm van dementie raken de voorste delen van de hersenen aangetast en laten vaak heel andere symptomen zien.
Het duurt gemiddeld 4,5 jaar voordat jonge mensen met dementie de juiste diagnose krijgen, zegt Vaessen. "Als iemand naar de huisarts stapt met geheugenklachten, worden die nog vaak toegewezen aan een depressie of burn-out. Daardoor kan het soms jaren duren voordat ze eindelijk duidelijkheid hebben. Tot die tijd krijgt die persoon ook niet de juiste hulp."
Schoonenboom: "Het is een scheidslijn die soms moeilijk te herkennen is. Iemand die zich zorgen maakt, kan namelijk ook geheugenklachten ontwikkelen. Het is daarom belangrijk om zoiets tijdig vast te stellen, zowel bij jongere mensen als bij ouderen. Zijn het alleen zorgen of is er echt iets aan de hand?"
Hoe wordt de diagnose gesteld?
De diagnose wordt uiteindelijk vastgesteld in het ziekenhuis. Voordat patiënten op het spreekuur bij het geheugencentrum in het Spaarne Gasthuis komen, zijn ze al bij de huisarts op gesprek geweest en doorverwezen voor aanvullend onderzoek. "Net als bij de huisarts worden de hersenfuncties getest en nemen we vragenlijsten af over het dagelijks handelen en hun stemming. We vragen naar concrete voorbeelden. Kan iemand een gebeurtenis goed navertellen, of verdwaalt diegene af en toe?"
Ook gaan artsen in gesprek met een mantelzorger of partner. "Zij hebben vaak gedragsveranderingen als eerste door en maken zich daardoor zorgen." Bij het vermoeden van dementie wordt er een MRI-scan van de hersenen gemaakt. "Als een scan te weinig duidelijkheid geeft, meten we of de eiwitten amyloïd en tau in het hersenvocht afwijkend zijn." Bij de ziekte van Alzheimer klonteren deze eiwitten samen in de hersenen.
Je hebt de diagnose dementie, en dan?
Hoewel een diagnose confronterend kan zijn, kan het ook juist rust geven, zegt Vaessen. "Sommigen, en dan vooral jongere mensen, zijn al jaren aan het zoeken naar wat ze hebben en leven met onzekerheid." Toch is de impact anders dan wanneer je dementie op je 80e krijgt. "Je zit midden in de drukste fase van je leven. Je hebt een baan, je bent je huis aan het verbouwen of je kinderen gaan naar school."
Schoonenboom: "Een diagnose hoeft ook niet meteen het einde van de wereld te betekenen. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter het te behandelen is en de juiste zorg en begeleiding wordt ingezet. Het is daarom belangrijk om op tijd na te denken over de toekomst. Wat kan er nog wel en wat moet ik regelen?" Ook bestaat er een checklist die je hierbij kan helpen.
Is er een behandeling?
Er bestaan medicijnen die beginnende dementie kunnen vertragen of de symptomen kunnen verminderen. Ook heeft geneesmiddelenwaakhond EMA op 14 november groen licht gegeven voor Lecanemab op de Europese markt, een nieuw medicijn dat Alzheimer voor bijna een halfjaar kan remmen. Een veelbelovende ontwikkeling, vindt Schoonenboom: "Dit medicijn helpt het eiwit amyloid op te ruimen, waardoor de ziekteprogressie wordt geremd en patiënten minder snel achteruitgaan." Wel kunnen er ernstige bijwerkingen optreden als hersenbloedingen bij bepaalde patiënten met extra risico hierop. “Dus maar een klein deel kan dit medicijn gebruiken."
Maar ook een gezonde leefstijl kan de kans op dementie verkleinen of de ontwikkeling ervan vertragen. Vaessen: "Leeftijd is de grootste risicofactor, maar door gezond te eten en te bewegen is de kans kleiner dat je het krijgt."
Voor wie zich zorgen maakt over zijn of haar vergeetachtigheid, heeft Alzheimer Nederland een online geheugentest ontwikkeld.